Για να καταστεί εφικτή η διενέργεια αναγνώρισης με τη χρήση των κλειδών προσδιορισμού, θα πρέπει ο χρήστης να γνωρίζει μερικά βασικά μορφολογικά και ανατομικά χαρακτηριστικά ενός ψαριού. Παρακάτω ακολουθούν αναλυτικά τα κυριότερα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν.
Τα χαρακτηριστικά του σώματος διακρίνονται στην ακόλουθη εικόνα. Το τυπικό σχήμα του σώματος των ψαριών είναι ατρακτοειδές με σχετικά πλατύ ή ψηλό το πρόσθιο μέρος και στενό ή λεπτό το οπίσθιο. Αποκλίσεις από αυτήν την τυπική μορφή μπορούν υπάρχουν ανάλογα με τις οικολογικές συνθήκες διαβίωσης. Συνεπώς, μπορεί το σχήμα του σώματος να διακρίνεται σε οφιοειδές, βελονοειδές, ταινιοειδές, δισκοειδές, πεπιεσμένο, κλπ. Το σώμα διακρίνεται σε κεφαλή, κορμό και ουρά.
Στο σώμα διακρίνονται οι εξής τύποι πτερυγίων:
Το ραχιαίο πτερύγιο (Dorsal fin) το οποίο βρίσκεται στη ράχη και μπορεί να είναι από ένα έως τρία και σε κάποια είδη μπορεί να υπάρχει ένα λιπώδες πτερύγιο.
Το ουραίο πτερύγιο (Caudal fin) το οποίο βρίσκεται στο πίσω μέρος της ουράς.
Τα θωρακικά πτερύγια (Pectoral fins) τα οποία είναι ζυγά.
Τα κοιλιακά πτερύγια (Ventral fins) τα οποία είναι ζυγά.
Το εδρικό πτερύγιο (anal fin), το οποίο βρίσκεται κοντά στην εδρική οπή.
Εικόνα 1. Μορφολογικά χαρακτηριστικά του ψαριού (Νεοφύτου, 1997).
Στην επόμενη εικόνα φαίνονται οι σωματομετρικές παράμετροι των ψαριών.
Εικόνα 2. Σωματομετρία του ψαριού (Νεοφύτου, 1997).
Το στόμα, αναλόγως με τη θέση του, μπορεί να χαρακτηριστεί ως τελικό (βρίσκεται στο άκρο του ρύγχους), ημιτελικό, ανώτερο (με προσανατολισμό προς τα πάνω / την κάτω γνάθο επιμηκέστερη) ή κατώτερο (με προσανατολισμό προς τα κάτω / την άνω γνάθο επιμηκέστερη). Επίσης μπορεί να βρίσκεται κοιλιακά της κεφαλής, ή να προεκτείνεται πολύ με έκταση των γνάθων, ΄η ακόμη να σχηματίζει σωλήνα.
Εικόνα 3. Τύποι στόματος ψαριού (Florida Museum of Natural History, 2022).
Στην κοίλη πλευρά του πρώτου βραγχιακού τόξου, βρίσκονται οι βραγχιακές άκανθες. Διακρίνονται σε οριζόντιες και κάθετες.
Εικόνα 4. Το βραγχιακό τόξο (Florida Museum of Natural History, 2022).
Οι δύο κυριότεροι τύποι λεπιών που φέρουν οι οστεϊχθύες είναι τα κυκλοειδή και τα κτενοειδή.
Εικόνα 5. Οι κυριότεροι τύποι λεπιών (Florida Museum of Natural History, 2022).
Τα πτερύγια υποστηρίζονται από τις ακτίνες. Οι ακτίνες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Τις σκληρές (ακανθώδεις) και τις μαλακές. Οι σκληρές ακτίνες είναι απλές, ενώ οι μαλακές είναι αρθρωτές και μπορεί να είναι απλές ή διακλαδισμένες. Ο αριθμός των σκληρών ακτινών συμβολίζεται με λατινικούς χαρακτήρες, ενώ των μαλακών με αριθμούς. Για παράδειγμα, για το ραχιαίο πτερύγιο D.X-12, όπου το X σημαίνει 10 σκληρές ακτίνες και το 12 μαλακές.
Εικόνα 6. Τύποι ακτινών (Νεοφύτου, 1997).
Το ουραίο πτερύγιο διακρίνεται στους εξής τύπους: Στρογγυλό, αποκοπτόμενο, εγκοπτώμενο, ημισεληνοειδές, διχαλωτό, μυτερό και ρομβικό. Το διχαλωτό, αναλόγως αν οι δύο λοβοί του έχουν ίδιο μήκος, διακρίνεται σε ισόλοβο, επίλοβο (άνω λοβός μακρύτερος) ή υπόλοβο (κάτω λοβός μακρύτερος).
Εικόνα 7. Τύποι ουραίου πτερυγίου (τροποποιημένη από Florida Museum of Natural History, 2022).